حاتمی کیا پس از ساخت مهاجر چه گفت؟
به گزارش سام فیلم فرهیختگان نوشت: ابراهیم حاتمی کیا مدعی نیست هر فیلمسازی باید فیلم اسلامی بسازد؛ بلکه فیلمساز در تماس با اسلام و جنگ و انقلاب را موظف به چنین موردی می داند.
جدال بر سر فیلم معیار در دهه شصت، جدال جذابی بود. میان طیف های فکری و انشقاق های فرهنگی بعد از انقلاب، هر کسی تلاش داشت نگاه فرهنگی خویش را مسلط کند. ابزار سلطه هم مجلات بودند. در تمرکز عمومی روزنامه ها بر سیاست، دو مجله سوره و فیلم، بزنگاهی جذاب در تقابل میان دو طیف فکری را فراهم می کردند: طیف فارابی و طیف حوزه هنری. جدالی که هنوز پابرجا می باشد و مسئله کدام یک بالاخره سینماست، کماکان حکمفرما. اما در اواخر دهه شصت، یک فیلم محل اتصال میان دو طیف می شود. ابراهیم حاتمی کیا که با «دیده بان» توجهی در بین منتقدان جلب کره بود به سراغ ساخت «مهاجر» می رود. فیلمی که هم از آن اشکال معنوی مدنظر سوره است و هم از نظر فرمی مدنظر مجله فیلم. اما شروع ماجرا با یک مصاحبه رقم می خورد؛ گفت وگویی با مجله سوره در اردیبهشت۶۸، پشت صحنه فیلمبرداری «مهاجر» و با عنوان «من از جنگ به سینما آمده ام». بریده ای از گفتار حاتمی کیا که به نظر می آید تا امروز به گفتمان او در رویارویی با رسانه ها باشد. معلوم نیست مصاحبه را چه کسی ترتیب داده است، با این وجود مصاحبه کننده گفته «از قدیم ابراهیم را می شناختم.» از همین جاست که کل مصاحبه دوستانه و با لفظ «آقاابراهیم» صورت می گیرد. شاید این نخستین گفت وگوی مهم حاتمی کیا باشد، جایی که سکوی پرتابش به سینما و توجه عمومی به او می شود. گفتارش را با آیه ۴۳ سوره اعراف، «الحمدللَّه الّذی هدینا لهذا و ما کنّا لنهتدی لولا ان هدینااللَّه» آغاز می کند، شاید وجه متفاوتی از ابراهیم این روزها. او می گوید چطور از دل دبیرستان مسیری به سمت سینما می یابد، مسیری که از جبهه عبور می کند، نه از دانشگاه. او خودش را فیلمساز بسیجی می داند و برای منطق حضورش در سینما، از یک منطق مبتنی بر مفهوم بسیج بهره می برد. می گوید «می خواهم بگویم حقیقت قضیه در یک جور عشق است؛ اصلا تفسیرپذیر نیست. یک ارتباط درونی است با خالقی که از جهات خدایی، مطلق است. این عشق، این حس، نسبت به جنگ و انقلاب، همان است که می بینید فوج فوج جوان مشرف به ازدواج و آدم زن و بچه دار را راهی کوه و بیابان و مواجهه با طاقت فرساترین مشکلات می کند و بالاتر، شهادت را همچون جان شیرین در آغوش می کشند.» رفیق قدیمی، از ابراهیم می پرسد چرا بعد از یک دهه فیلمی در حد انقلاب اسلامی ساخته نشده است، همان پرسش جدل برانگیز و ابراهیم هم می گوید «علم حضوری مسئله مهمی است.» برای او شناخت در وجه فنی خلاصه نمی گردد. نقدی هم می کند کنایه آمیز به اوایل انقلاب که به هر چیزی برچسب اسلامی زده می شد، خودش از مثال «ما حتی برمی خوریم به تابلوهایی مثل ساندویچی اسلامی! و حال آنکه درونش...» از ساندویچی به سینما نقبی می زند و می گوید «آنهایی که وارد کار شدند، عجله کردند و اسمش را اسلامی زدند و بعد فهمیدند که اینجور نیست.» ابراهیم می گوید همه چیز به باور بازمی گردد و این باور محصول مواجهه طولانی و مستمر با پدیده ای چون انقلاب است. به نظر می آید گفتمان ابراهیم ملایم تر از دوستانش است. او حداقل مدعی نیست هر فیلمسازی باید فیلم اسلامی بسازد؛ بلکه فیلمساز در تماس با اسلام و جنگ و انقلاب را موظف به چنین موردی می داند. در بیانی اعتراضی به فیلمهای جنگی قبل از مهاجر به المان های مشهور خاکریز و گونی اشاره می کند و می گوید «اگر فیلمساز... با هوای جبهه نتوانسته باشد یک دمی را بگذراند، با آن خاکریزها، با آن خاک.... چگونه می خواهد آنها را تفسیر کند که چه تأثیری اینها دارند.» ابراهیم درباره نویسنده بودن خودش هم می گوید، این که نمی تواند روی متون دیگران کار کند. البته بعدها با اصغر فرهادی همراهی می کند؛ اما در ۱۳۶۸ باورش بر این است «تا خودم مسائل فیلمنامه را لمس نکرده باشم، نمی توانم روی آن کار کنم.» از همین رو می گوید فیلمنامه نویسان همانند او جنگ را درک نکرده اند و این یک مانع برای همکاری است. دوست ابراهیم به کنایه این «من» را به شکلی خودشیفتگی همانند می کند و جواب این است که «من اعتقاد دارم که اصولا سینما حدیث نفس است. همه موضوعات حول یک فرد است.» میانه مصاحبه عیان می شود دوستی دو طرف به «روایت فتح» بازمی گردد؛ جایی که ابراهیم در مقام مستندساز حضور داشته و خودش می گوید حضورش با دوربین به مثابه حضور با اسلحه بوده است. «حضور نیاز بود؛ ولی فکر کردم در این سنگر کار مهم تر است. حضور در این سنگر، لمس حقیقت ها از نزدیک بود.» نکته جذاب دیگری را هم مطرح می کند، این که در سینمای داستانی «منیت حضور پیدا می کند؛ اما در فیلم مستند کمتر دخل و تصرف می شود.» با وجود نقد محافظه کارانه وجود «من» در کارهای حاتمی کیا؛ اما گویی حاتمی کیا خودش هم از وجود «من» در فیلم داستانی آگاه است، او بعد از این گفتگو مستند بدان معنا نساخت. جایی از او پرسیده می شود تا چه زمانی فیلم جنگی می سازید و او می گوید «با مسؤلان لابراتوار یک صحتبی داشتم. به آنها گفتم اگر فیلم دیگری غیر از جنگ به نام حاتمی کیا به لابراتوار آمد، شما از سوی من اجازه دارید که آن فیلم را بسوزانید.» حاتمی کیا بعدها در «دعوت» و «ارتفاع پست» از مبحث جنگ فاصله گرفت. خودش البته همان جا گفته بود «اگر فیلم خانوادگی هم بسازم، از نوع جنگی آن می سازم.» ۵۸۵۸
منبع: samfilm.ir
این مطلب سام فیلم را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب